Stress…

Wie heeft er niet mee te maken? Anders ik wel. Spannende of uitdagende situaties, hoe ga je daar nu zo goed mogelijk mee om? Ook voor mij soms nog een uitdaging. Omdat ik nu ongeveer wel weet ‘hoe het zit’ en hoe wij human beings reageren zoals wij reageren, kan ik nu meer invloed uitoefenen op hoe ik met spannende situaties omga. Om hiervan bewust te zijn en dus invloed uit te kunnen oefenen, is het fijn om als eerste stap te weten: Stress: wat ís dat nu eigenlijk?

Er zijn veel omschrijvingen in omloop van wat stress is. Daardoor is er eigenlijk niet één definitieve definitie te geven. Een wetenschappelijke definitie waar ik me goed in kan vinden is die van psychiater en hoogleraar Boudwijn van Houdenhove. Van Houdenhove beschrijft de gebieden waar en op welke manier stress zich kan bevinden en kan ontstaan:

1. Stresssituatie of een stressor

Stress veroorzaakt door een externe, belastende situatie. Hier kan men geen eigen invloed op uitoefenen. Van Houdenhove noemt deze situatie een ‘stresssituatie’ of een ‘stressor’.

2. Persoonlijke gevoelens

Stress als een metafoor voor de persoonlijke gevoelens die optreden bij iemand die wordt geconfronteerd met een stressor (aangewakkerd door iets wat bij diegene een gevoel van bepaalde druk opwekt).

3. Biologische en psychologische oorsprong

Stress in de meest fundamentele betekenis: ‘’een reeks biologische en psychologische ‘mechanismen die op gang komen naar aanleiding van een reële of vermeende bedreiging van ons lichaam’’.

Veelkoppig monster

Zoals je ziet, is stress een ‘veelkoppig monster’, zoals Wilmar Schaufeli (hoogleraar, arbeids- en organisatiepsycholoog en klinisch psycholoog) het treffend betitelt. Een ‘monster’ omdat we stress als iets negatiefs zien, met negatieve gevolgen op allerlei gebied.Maar je kunt stress ook positief bekijken omdat het – in elk geval op dat moment – een functie heeft en er bijvoorbeeld voor zorgt dat je kunt presteren. De stress zorgt ervoor dat we scherp zijn en kunnen focussen.Wat maakt dat stress dan toch zo’n negatieve lading heeft? En wat zorgt er nu voor dat het ongezond is voor je? Om het fenomeen ‘stress’ wat beter te begrijpen is een kleine inleiding in de wereld van stress misschien wel nuttig.

Trigger & gevoel

Het 4G model stelt: gebeurtenis > gedachte > gevoel > gedrag. Er is als eerste een trigger (van buiten) waar mensen op reageren (van binnen). Dat wekt bepaalde gevoelens op en deze gevoelens worden vervolgens geuit, of niet (de binnenvetters!) door middel van bepaald gedrag.

Welke gevoelens optreden verschilt per individu en is onder andere afhankelijk van ons karakter, onze leefstijl en ons gedrag. Ons gedrag wordt weer bepaald door onze persoonlijkheid, waardoor stressreacties opgeroepen of versterkt worden.Dit alles wordt beïnvloed door aangeboren mechanismen. Deze aangeboren mechanismen doen een poging het teveel aan – negatieve – stressreacties tot normale proporties terug te brengen. Dit gebeurt op verschillende manieren en op lichamelijk, emotioneel en mentaal gebied en in gedrag.

Hormonaal tweespel

Bij stress spelen hormonen adrenaline en cortisol de hoofdrol. Met z’n tweeën zorgen zij ervoor dat we altijd op 2 verschillende situaties reageren: op acute, dreigende situaties of op minder acute maar wel bedreigende situaties.

Bij een acute situatie (= aanmaak van het hormoon adrenaline) wordt daarna sowieso automatisch overgeschakelt naar het andere hormoon: cortisol. Dat zorgt ervoor dat we de bedreigde situatie lang(er) volhouden. Bij bestaande en bedreigende situaties blíjven we gebruik maken van het hormoon cortisol om op die manier de bedreigende situatie (= stressor) het hoofd te bieden.

Cortisol zorgt er dan voor dat ons lichaam wordt voorzien van glucose (uit de lever en de spieren) zodat we kunnen blijven functioneren. Maar je raadt het al: als dit té lang duurt betaalt ons lichaam de rekening. En zijn we ook mentaal gesloopt. Blijven functioneren onder ‘bedreigde’ omstandigheden betekent dat ons lichaam meer cortisol moet aanmaken. Dit vreet energie en dit vraagt zoveel van ons lichaam dat het niet lang duurt voordat we uitgeput zijn.

7x serieuze gevolgen

Enkele voorbeelden van serieuze gevolgen als we ons stresssysteem langere tijd overbelasten:

1. Uitputting/chronische pijn: dat komt door verstoring van ons immuunsysteem, wat kan leiden tot abnormale activering en ontstekingen, wat kan leiden tot chronische pijn);

2. Slecht slapen: met als gevolg slechter functioneren en presteren;

3. Stemmingswisselingen: het continue hoge niveau van cortisol heeft invloed op ons gelukshormoon serotonine (wat weer een voorloper is van ons slaaphormoon melatonine);

4. Hartproblemen: bij langdurige, negatieve stress moet ons hart extra hard werken om ons lichaam van energie, via het bloed, te voorzien;

5. Snellere veroudering: De beschadiging van het DNA in onze cellen leidt tot een hoge mate van celveroudering;

6. Diabetes/obesitas: als gevolg van brandstofproblemen. Ons lichaam moet continue energie leveren in de vorm van glucose en moet dit ook weer aanvullen;

7. Bijnieruitputting: doordat de bijnieren continue cortisol aanmaken raken die op den duur uitgeput. Daardoor maken we geen cortisol meer aan en krijgen we geen energie meer aangeleverd om fatsoenlijk te kunnen blijven functioneren.

Pappen en nathouden

Zoals je kunt lezen zijn de gevolgen van stress niet mis.. Daarom is het belangrijk je hiervan bewust te zijn en stressklachten op tijd te herkennen en te erkennen en de cirkel van ‘pappen en nathouden’, te doorbreken.

Want dat is eigenlijk wat we doen. We leven bijvoorbeeld vanaf woensdag al naar het weekend toe en nemen ons voor in het weekend te ontspannen door alleen te gaan netflixen. We denken dan dat we voldoende de batterij weer opgeladen hebben om weer vijf dagen te kunnen werken. Maar dat is niet zo. Waarom niet? Daar kom ik op terug in een volgend blog!

Waarschijnlijk is je vraag is nu: maar hoe herken ik die klachten nu? Lees daarover in mijn volgende blog over Symptomen van stress.

Bronnen

Schaufeli, W.B. (2000). Werkstress: een veelkoppig monster. In W.B. Schaufeli, J.C. Hel & P.J. Schreurs (Eds), Het meten van werkstress (pp. 1-15). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

Van Houdenhove, B. (2005). Wat is stress?. In Boudwijn van Houdenhove (Red.), In wankel evenwicht: over stress, levensstijl en welvaartsziekten (pp. 16). Tielt: LANNOO.